Terugblikken met...

Anneke van Beelen en Riet van den Heuvel

Nationale teamtraining in 1956 op sintels en tegels  
Zowel Riet van den Heuvel als Anneke van Beelen moeten lang nadenken  om zich nog iets van hun eerste WK-toernooi in 1956 te herinneren. Riet van den Heuvel werd al in 1953  in de nationale selectie opgenomen. Zij was toen pas zestien jaar. Het  Nederlands damesteam speelde in die tijd maar een paar wedstrijden per jaar met hooguit een vriendschappelijk toernooi er bij. Pas op haar twintigste in 1956 kwam haar eerste grote toernooi; het WK 1956 in Parijs. “Ik kan me er niet eens zoveel van herinneren.  Ik was een meisje van Be Fair uit Groningen, een club die ik zelf met een paar anderen had opgericht.  Je stelde je heel bescheiden op. Het waren andere tijden en je liet het maar over je heen komen”.  

Anneke van Beelen, die in de periode 1955-1966 72  interlands speelde, zegt: “We verloren steeds, dat weet ik nog. En eigenlijk gebeurde er niet zo veel. Het was goed georganiseerd. We sliepen buiten Parijs op een soort campus met twee op een kamer. Spelletjes deden we wel. De wedstrijden waren  in het Stade de Coubertin.  Dat was een grote hal, waarin meerdere wedstrijden tegelijk werden gespeeld. Tegelijk met ons werd daar ook het WK-toernooi voor de mannen gespeeld. De  Fransen probeerden in de hal wel eens op een muur te klimmen om de meisjes te zien douchen, dat herinner ik me nog. We eindigden als 10^e van de 17 landen. We waren de beste Westeuropese ploeg. Maar tegen de Oosteuropese landen waren we kansloos. Dat waren toen al staatsamateurs”. 

Trainen op gravel
“Wij trainden bij onze club hooguit een keer in de week en bij het nationale team kwam je voor een toernooi maar een paar weekeinden bijeen. Ik herinner me Herman Spruit als penningmeester. Hij was ook commissaris van politie in Voorburg en achter het politiebureau was een gravelveld. Daarop mochten we dan trainen als voorbereiding op het WK. In de open lucht”.  Riet vult dan aan:   “ Op dat gravel moesten we ook duiken en rollen.  Je zat onder dat gruis van die sintels. Laten mochten we trainen in de Ahoyhal. Maar de vloer daar bestond uit gewone straattegels”. 

Geld had de bond niet dus kosten moesten op alle manieren worden uitgespaard. Zo sliepen de speelsters bij elkaar thuis.  Dat was niet zo moeilijk, want Den Haag had via de clubs Celebes en RVC veel internationals. Bovendien kon er altijd wel een stel bij de van Zweedens slapen. Riet van den Heuvel: “ Die Spruit was zuinig op het geld. Ik kwam dus  uit Groningen en kreeg mijn treinkaartje vergoed plus nog eens 35 cent voor een kop koffie onderweg. Maar Spruit liet wel steeds merken, dat ik daar heel dankbaar voor moest zijn”.  In de uitnodigingsbrief voor de reis naar het WK in Parijs stond in de brief dan ook nadrukkelijk: “U gelieve zelf een lunchpakket mee te nemen”.  Overigens zou die zin nog vele toernooien later gehandhaafd blijven.

Open lucht
Bladerend door de vergeelde plakboeken komen nog wel wat herinneringen boven. Anneke van Beelen wordt daarbij geholpen door de nog bewaarde brieven die zij aan haar ouders schreef over de avonturen in Parijs, Praag bij het EK 1958  waar de meeste wedstrijden in de open lucht werden gespeeld, en Moskou bij het WK 1962. “Telefoon was er niet of werkte niet. Je schreef brieven die dan soms pas  aankwamen als je al thuis was. Van de wedstrijden in Parijs herinner ik me wel, dat ik tegen Polen op rechtsachter mocht invallen voor een rondje achterin. De hal had ramen en de zon scheen precies op de plaatsen rechtsachter en midden achter. Ik nam dan de plaats in van Anneke Wiechgers-Apperlo. Zij droeg een bril en had veel last van de zon.  Henk Blok bedacht dit als oplossing”.   Riet: “ Je kon wisselen zo vaak je wilde want er werd niets bijgehouden. Er waren nog geen wedstrijdformulieren” .  

Sinistere sfeer
Van Moskou 1962 herinneren Riet en Anneke zich nog goed de sinistere sfeer in Moskou. “Van te voren werd ons al verteld, dat we niet te uitbundig mochten zijn. Zachtjes praten  want je kon afgeluisterd worden e.d.” , aldus Riet.

Anneke: “We droegen ook voor het eerst van die knielappen. Onze trainer Henk Blok wilde dat per se. Hij had dat gezien bij de Japanse dames. Het kledingpakket kochten we bij Excelsior in de Weimarstraat.  Per speelster droegen we 70 gulden bij in de kosten. Vrije dagen kreeg je niet vergoed. Ik nam gewoon mijn vakantie er voor op”. Bij Riet van den Heuvel , die in die periode de sterspeelster van het noorden was , ging dat anders. “ Bij mij besloot de gemeenteraad van Groningen, dat ik vrij mocht nemen om deel te nemen aan het WK in Moskou. Een raadsbesluit nota bene. Je kan je dat nu niet meer voorstellen”. 

Schemerlampjes
De reis naar Moskou ging met  een Tupolev van Aeroflot. Uit een brief aan haar ouders leest Anneke  voor: “In het vliegtuig was alles in het pluche.  Het leek wel 1930 met op alle tafeltjes schemerlampen” . En aan het einde van de brief: “Als ik thuiskom  geef me dan geen doppertjes met aardappelen en kool, want dat hebben we hier elke dag te eten gekregen. Zelfs bij het ontbijt kregen we aardappelen”.  Een speciale attractie op het WK 62 in Moskou was de aanwezigheid van Ruslands tweede astronaut  (na Juri Gagarin) Nikolajev. Niet zonder trots laat Riet  Nikolajevs handtekening zien op een  rood/wit/blauw –vlaggetje. “Daar heb ik heel veel moeite voor moeten doen  want het was lastig om in de buurt van die man te komen”. In het veld van 14 landen werd Nederland uiteindelijk twaalfde.

Cuba crisis
Het toernooi was dus niet echt een succes en daarom waren de speelsters blij verrast dat zij bij terugkomst werden verwelkomd door een opvallend veel familie en  volleyballiefhebbbers, die emotioneel reageerden toen ze de dames uit het vliegtuig zagen stappen. De reden was, dat het in die periode allerminst zeker was of de Nederlandse teams nog wel zouden terugkomen. Tijdens het toernooi brak de z.g.  Cuba- crisis uit en stond de wereld aan de rand van een derde wereldoorlog. Anneke van Beelen:  “ Wij verstonden geen Russisch en konden dus  het nieuws op radio of televisie niet volgen. Westerse zenders waren in Rusland niet te ontvangen. Onze tolken vertelden niets over het wereldnieuws, dus pas bij thuiskomst kregen we te horen wat er aan de hand was. Communicatie tussen Oost en West  - Europa was er niet  en ik heb begrepen, dat het zelfs verboden  was om naar westerse radiostations te luisteren”.

En de verschillen met het huidige volleybal ?   “Onderhands opvangen bestond nog niet. Bij de serve van de tegenstander zakte je diep door je knieën en leerde je achterover af te rollen”, zegt Riet Pronk en Anneke van Beelen vult nog aan: ”Ik kan maar niet wennen aan het 4x spelen van nu en al dat lawaai  bij de wedstrijden op de tribunes”.

Herinneringen aan Internationale Kampioenschappen in de Oertijd van het Volleybal

Door Hidde van der Ploeg

Hidde-van-der-PloegIn 1956 werd ik uitgenodigd voor het nationale team. Na m'n debuut in Den Haag tegen België begon de bescheiden voorbereiding op het wereldkampioenschap in Parijs. Vanaf de oprichting van de NeVoBo in 1947 had de nationale mannenploeg 3x deelgenomen aan internationale kampioenschappen, was 2x als laatste geëindigd en won daarna bij het EK in 1951 tegen Israël (3-2) voor het eerst een wedstrijd wat de negende en voorlaatste plaats opleverde. De doelstelling in 1956 was duidelijk: oprukken naar een plek in de middenmoot. Organisatorisch was dat WK in Parijs voor onze sport wereldwijd een ongekende mijlpaal. Achtentwintig landen hadden ingeschreven. In 1948 in Italië deden bijvoorbeeld slechts zes landen mee aan het EK.

Van voorronden had nog nooit iemand gehoord. Zeven poules van drie landen moesten in Parijs bepalen wie respectievelijk gingen strijden voor de plaatsen 1 tot 10; 11 tot 20; dan wel 21 tot 28. Dat hele programma moest binnen 14 dagen worden afgewerkt, voor rustdagen was nauwelijks ruimte. Overigens namen de wedstrijden veelal minder tijd in beslag. Nagenoeg alle balcontacten waren bovenhands en werden door de arbitrage zeer streng beoordeeld. Zo is er een anekdote waarin de scheidsrechter al affloot voordat de bal de handen van de speler raakte, met al verklaring 'ik zag aan de stand van z'n handen dat het niks kon worden.'

Onze grote vrees was in de slechtste groep terecht te komen. Hongarije en nog een ploeg zouden onze poule-tegenstanders zijn. Hongarije zou voor ons zou wel te hoog gegrepen zijn, dus van die tweede tegenstander moesten we in ieder geval winnen. Dat ik niet meer weet wie die tegenstander zou zijn, komt omdat ze niet kwamen opdagen in Parijs. Zonder te spelen waren we dus als twintigste in de eindrangschikking, maar omdat er nog drie ploegen niet verschenen, was het aanzien van die kwalificatie jammerlijk gereduceerd.
Van Hongarije verloren we volgens de verwachtingen met 3-0, waarna een heerlijk toernooi volgde. Tegen negen tegenstanders van voornamelijk gelijkwaardig niveau, werden mooie resultaten geboekt. Alleen de DDR en Brazilië waren te sterk, de rest wonnen we en werden dertiende in de eindrangschikking. In het voortreffelijke boek “Hoppa” van Chris Mast bij het vijftigjarig bestaan van de bond in 1997 zijn deze en vele andere uitslagen geboekstaafd. Dit voor de historisch echt geïnteresseerden.

De omschrijving 'heerlijk toernooi' hierboven was voor mij ook van toepassing op de dagelijkse mogelijkheid andere wedstrijden te volgen. Zo herinner ik me de poulewedstrijd van India tegen Brazilië. India speelde geheel in het wit, gestoken in pantalons en had nog nooit van blokkeren gehoord. Desondanks hielden ze veel ballen van de grond mede omdat de tegenstander verzuimde of niet in staat was de aanvallers scherp op het net te lanceren. Omdat India in de eindronde op onmogelijke tijden in de laatste groep speelde heb ik ze daarna niet meer bezig gezien, ze wonnen nog wel die troostronde, voor Turkije, Luxemburg en als laatste West-Duitsland!
De USA was in Parijs met een mannen- en vrouwenteam samengesteld uit bemiddelde sporters die zelf hun trip betaalden. Wij hebben in Amsterdam kort voor het WK nog informeel een oefenwedstrijd tegen hen gespeeld die we met 3-0 verloren. Tot mijn spijt mag ik die wedstrijd niet meetellen in mijn interland totaal. Er gingen toch al seizoenen voorbij dat we alleen maar vriendschappelijk uit en thuis tegen België speelden, maar de grote toernooien tikten wel lekker aan. Overigens droegen onze speelsters en spelers per persoon honderd gulden bij aan de reiskosten; de Franse organisatie betaalde het verblijf. Ongeveer een half jaar later kreeg de bond een eerste uitkering van de pas ingestelde sporttoto en kregen wij onze bijdrage terug.
Overigens werd dat Amerikaanse gezelschap zesde in de finalepoule. Na onze eigen wedstrijd in een bijzaal van het Stade Pierre de Coubertin, volgden we op een vroeg middaguur in de nagenoeg lege grote hal de laatste fase van hun extreem langdurende wedstrijd tegen Roemenië (tweede in de eindrangschikking). Enkele spelers van de Amerikaanse vakantiegangers beschikten al over een soort floating opslag, die de Roemenen tot wanhoop bracht. Ik herinner er even aan dat de serve in die tijd bijna altijd bovenhands werd verwerkt, zo nodig met een achterwaartse dan wel zijwaartse rol. (Je lag permanent ruggelings over de grond te rollen. Het hele seizoen had ik wondjes op de botjes net boven de billen naast de wervelkolom en ik was de enige niet).
Uiteraard pasten de Roemenen die techniek ook toe en de floaterende bal viel vervolgens op hun voeten. Uiteindelijk wonnen ze op het nippertje toch nog.

Terugkijkend op die wedstrijd verbaast het me dat pas in 1964 op de Olympische Spelen in eigen land de Japanners de floater categorisch introduceerden; in relatie tot het met gestrekte armen passen ter vervanging van het ontoereikende vlak dat de duimzijde van tegen elkaar geplaatste handen oplevert. Met die twee in relatie tot elkaar staande ontwikkelingen verraste dat land op de eigen Spelen met succes de volleybalwereld. De vrouwen werden Olympisch kampioen, de mannen wonnen brons. De hele wereldtop nam toen die methodieken over.
Van specifieke taakverdelingen binnen teams was in 1956 nauwelijks sprake.
Wij speelden het tweeslag systeem: een vinding van coach en grondlegger van het Nederlandse volleybal Kees van Zweeden, die daarmee met RVC tien landstitels veroverde. De hele basis van RVC speelde ook voor de nationale ploeg, dus passten ook wij veelal naar de netspelers aan de buitenzijde die dan de keus hadden de bal meteen door te smashen dan wel op te zetten naar een andere netspeler. Beroemd waren de snelle acties tussen de naast elkaar spelende Henny de Ruiter en Dick de Vries. Mislukte passes leiden tot simpel aanvalsspel, maar het verschil met andere ploegen was dat die onze verrassingsmogelijkheid niet systematisch incalculeerden. Nog steeds schrijf ik ons (relatieve) succes in Parijs toe aan dat aanvalssysteem.

Twee jaar later volgde het EK in Praag. De samenstelling van het team veranderde niet ingrijpend, net zo min als de technisch/tactische aanpak.
Opnieuw hield Van Zweeden vast aan zijn tweeslag aanvalsopzet, maar het verrassingselement was nagenoeg verdwenen. Hedendaagse varianten kwamen bescheiden van de grond. Opnieuw werden we dertiende in de eindrangschikking, na in de poule drie van de vier wedstrijden te verliezen.
In de voorbespreking van de wedstrijd tegen Hongarije mikten we na de kansloze nederlaag in Parijs nu op het winnen van een setje; we kwamen voor met 2-0. We stonden op winst en ik leerde ervan dat een timide uitgangspunt zelden leidt tot wedstrijdwinst, maar daarmee kon ik pas echt wat toen ik ging coachen. Tegen Italië was het ook al zo gelopen. Coaches van tegenstanders hadden Kees na die wedstrijd uitgelegd dat het in zo'n situatie soms nuttig is je basisteam in de derde set rust te gunnen.

In strijd met zijn eigenzinnig karakter besloot onze coach tegen Roemenië die raad op te volgen. Hij vroeg in de derde set een wissel aan en volstond met het simpele commando 'allemaal eruit'. De Russische tweede scheidsrechter sommeerde ons onmiddellijk allemaal terug te keren, waarna het 1 voor 1 geregistreerd wisselen zo' tien minuten in beslag nam. We verloren met 3-0.
Deze anekdote benadrukt al dat toentertijd een aantal spelregels nog niet echt tot wasdom waren gekomen. In de oertijd gingen de spelers, voordat een set begon, nadrukkelijk op hun beginpositie staan, waarna de 'tafel' de opslagvolgorde noteerde. Aan het eind van dat EK in Praag overhandigde in ons hotel een boodschapper van de organisatie aan de eerste Nederlander die hij als zodanig herkende een stapel wedstrijdformulieren. Toevalligerwijs was ik dat en toen ik ze Kees van Zweeden later wilde overhandigen, bleek hij geen interesse te hebben. Ik keek ze eens in en dat leidde tot mijn eerste inzicht in opstellingsrendement.
De specialistische mogelijkheden, die het na de serve wisselen van veldpositie bood, stonden toen nog in de kinderschoenen. Ook in Praag werd er door onze ploeg geen gebruik van gemaakt, herinneringen aan de omgang van andere ploegen met deze mogelijkheid zijn vervaagd. De reglementaire voorschriften op dit gebied zijn vele malen aangepast.

Begin jaren vijftig toen ik het volleybal leerde kennen, repte men van vak fout, op basis van veronderstelde vaste gebieden die je pas na de serve mocht verlaten (als ik het me goed herinner werden de 'vakken' aangeven met streepjes op achterlijn en de driemeterlijn die de vakken ook nog in de breedte bepaalde. Daarna is er een wat vrijere tussenfase geweest waarin de achterspelers wel achter ALLE voorspelers dienden te blijven tot na de serve. Toen die regel ook verviel, stuitte ik op enig moment als coach op een scheidsrechter die ons bestrafte omdat in bepaalde opstellingen de mid achter weliswaar achter de midvoor stond, maar niet achter de beide andere voorspelers. Ik protesteerde, de man bleef bij zijn achterhaalde standpunt en ik kondigde vast aan dat ik na afloop formeel protest zou laten aantekenen zowel bij winst als verlies. We wonnen, ik hield voet bij stuk en we verloren het protest, wat overigens in hoger beroep werd herroepen!

Maar terug naar Praag waarover ik niet zoveel meer heb te melden. Dat was ook de primaire reden om te beginnen over de 'vak fout'. Het was na die sprong voorwaarts in Parijs een teleurstellend toernooi. Ook voor het vrouwenteam trouwens dat zich niet plaatste voor de finalegroep met acht landen. Na twee verloren poulewedstrijden resteerde een verliezersronde van drie wedstrijden omdat er slechts twaalf landen deelnamen.
Het mannentoernooi telde twintig deelnemende landen. Wij speelden vier poulewedstrijd en wonnen alleen met 3-2 van België. Hierboven heb ik al aangegeven dat we in nog twee wedstrijden mogelijkheden hadden; alleen tegen Roemenië waren we kansloos. Ik moet er niet aan denken dat we inderdaad in de finalegroep van acht terecht waren gekomen, daaraan waren we echt nog niet toe. Maar deze keer lieten we het in de tweede groep van acht ook lelijk liggen. Alleen van Egypte en Tunesië werd gewonnen.